Презентация по чеченской литературе "Хьекъал тоьлла"

Хьехарсахьтан ц1е:
Чантиев 1умар «Хьекъал тоьлла».

1алашонаш.
1аморан: дешархойн хаарш зер, 1амийнарг карладаккхар;
кхиоран: 1. Чантиевн «Хьекъал тоьлла» ц1е йолу туьйра довзийтар; нийса а, шера а, кхеташ а туьйранан тексташ йеша; ойлайар, тидам бар, къамел кхиор;
кхетам - кхиоран: дешаре болу безам к1аргбар.

Билгалбаьхна кхиамаш: берашна 1емар ду нийса а, кхеташ а, шера а туьйранан тексташ йеша. Берашна хуур ду чулацамах кхета, текста йукъара цхьацца алар талла. Берашна хуур ду туьйранан а, дийцаран а произведенин башхаллаш йовза. Берашна 1емар ду хьехархочун хаттаршна жоьпаш дала, хьехархочун т1едилларца оьшу к1айдарг каро и д1айеша.

Догдаийтаран мур.
Кицанаш:
1. Цахиндерг ма дийца, дийцинарг кхочушде.
2. Цхьа дика доцуш вон ца дог1у.
3. Цахуург хаттар – хьекъал.

Дешархойн долчу хаарийн актуализаци йаран мур.
1. Ц1ахь 1амийнарг хотту.


- Х1ун йеллера шуна ц1ахь 1амо?
(«Муьлха йоккха хилла» ц1е йолу туьйра схьадийца).
- Схьадийца туьйра.

Дешаре шовкъ кхоллар.
Малонча.
Школехь бека горгали:
- Самавала, Сайд – 1али,
Хьалаг1атта, школе г1уо,
Т1аьхьавуьсуш лаьтта хьо,
Хьан нийсархой д1абахна,
Ца воьдуш хьо ц1ахь висна,
Бераш доьлуш хир ду хьох,
Висна, бохуш, вижна чохь.
Школехь бека горгали:
Самавала Сайд – 1али,
Хьоьга кхойкху йишхаьлла,
Х1унда вац хьо т1ах – аьлла?
Д1айеша меллаша, д1айеша чехка. Хьанах лаьцна йу байт?
Муха к1ант ву Сайд – 1али?

Мотт шарбар.
Т1ай т1ехула йог1ура,
Сира газа йог1ура,
Ц1ога лестош, йог1ура.
Г1уркхах д1атесира,
Хи чу ша йуьйжира.
Ша цатешарг - хьажал д1а
Гонна йукъара вала схьа.

- Д1айеша меллаша цхьанаэшарехь массара цхьана.
- Д1айеша хезаш массара цхьана цхьанаэшарехь.
- Дагахь 1амайе.

1алашо йовзийтар.
- Муьлха произведени йу вайна тахана 1амо билгалйаьккхина?
(«Хьекъал тоьлла» ц1е йолу произведени).
- Мила ву цуьнан автор? (1. Чантиев).
- Вайна тахана девзар ду 1. Чантиевн «Хьекъал тоьлла» ц1е йолу
туьйра. Шуна 1емар ду нийса а, шера а, кхеташ а тексташ йеша.
Вайна 1емар ду хаттаршна жоьпаш дала, чулацамах кхета. Вайна
хуур ду туьйранан а, дийцаран а произведенин башхаллаш йовза.

Туьйра «Хьекъал тоьлла».

Дешнаш т1ехь болх:
ницкъ – сила, мощь;
майралла – храбрость, мужество, отвага;
хьекъал – ум, рассудок;
доьналла – выносливость, стойкость,
мужество.

Керла тема хьехар.
Хьехархочо д1адоьшу 1. Чантиевн «Хьекъал тоьлла» ц1е йолу туьйра.
2. Чулацамах лаьцна къамел дар.
- Х1ун къовсам хилла Ницкъан, Майраллин, Хьекъалан?
- Хьенах дагабевлла уьш?
- Царна х1ун г1уллакх т1едиллина воккхачу стага?
- Мича д1адиллина деши Ницкъо?
- Майралло?
- Хьекъало?
- Муьлханиг тоьлла царех?
- Х1ун бахьна ду хьекъал толаран?

Сада1аран миноташ.
Саца, машен!
Х1окху ловзаро ритм ларйан 1амадо бераш.
Массара а цхьаьний:

Саца, машен, саца, машен,
Саца, машен, саца!
Саца, машен, саца, машен,
Саца, машен, саца!

Х1ораммо а ритмехь, цхьанаэшшарехь керайууккъе
байн буй бетта, багахь и байташ а йоьшуш. Йуха
массара а шайн - шайн дагахь йоьшу уьш. Оьшшучу
хенахь, массара а цхьаьний «Саца» ала деза.

Керла тема кхин д1а а хьехар.
1. Бераша д1адоьшу туьйра.
- Аша йешнарг х1ун йу? (Туьйра).
- Туьйранан х1ун билгалонаш йу цуьнан? (Къовсамехь кхоъ х1ума
йу, цара хабар дуьйцу.).
- Х1ун ду туьйранан коьрта маь1на? (Массо а х1уманал хьекъал
оьшу, хьекъал хилча, цунна карор бу ницкъ болу х1ума, масала,
лом, майралла).
2. Белхан тептар т1ехь болх бар.
3. Дагахь йешар.

Сурт диллар.
Бераша учебник т1ера (аг1о 63) сурт дуьллу.

Дозуш долу къамел кхиор.
Кицанаш чекхдаха:
Коьртехь хьекъал ца хилча… .
Х1ума хаар - … .

Нийса дуй талла.
Кицанаш:
Коьртехь хьекъал ца хилча, когаша къахьоьгу.
Х1ума хаар – нахе ладог1ар.

Жам1 дар.
- Муьлха произведени йийшира вай?
- Мила ву цуьнан автор?
- Стенах лаьцна дара туьйра?
- Х1ун хьекъал ло шуна туьйрано?

1. Урокан жам1 дар.
2. Рефлекси йар:
Суна хии…
Суна хазахийти…
Со ца кхийти…

Ц1ахь бан болх:

Шера д1адеша 1. Чантиевн
«Хьекъал тоьлла» ц1е йолчу
туьйранан 1 - ра дакъа.
 

Баркалла хуьлда шуна, сан хьоме бераш!!!