Презентация по калмыцкой литературе "Торскня туск частр" (8 класс)

Көглтин Дава –
хальмг улсин шүлгч, социалистическ күч-көлснә Герой

(кичәл белдснь: Эрднин П.М. нертə 23-гч тойта Элст балһсна школын багш Айтан Н.Л.)

Сурһульчнрин медрл шүүлһнә тест
1. Көглтин Дава кезә төрсмб?

б) 1917-гч җилд
г)1918-гч җилд
в)1924-гч җилд
а)1922-гч җилд
2. Көглтин Д. төрсн һазр-усна неринь чикәр заатн:
г) Ик Буурл хотн
б) Һахан Авһнр хотн
в) Цаһан Нур хотн
а) Булмгт хотн
3. Шүлгчин түрүн шүлгин нер заатн:
а) «Җирһл болн ухаллһн»
б) «Әмтин сәәхн апрель»
г) «Алтн зүркн»
в) «Үкрин туһллһ сәәнәр давулхмн»
4. Көглтин Д. түрүн дегтрнь кедүдгч җилд барас һарсмн?
г) 1944-гч җилд
в) 1967-гч җилд
б) 1940-гч җилд
а) 1942-гч җилд
5. Бичәчин түрүн хураңһун нер заатн:
а) «Төрскнә туск частр»
б) «Ухани буцлт»
в) «Сар –Герл»
г) «Баһ насни шүлгүд»

6. Шүлгч Төрскән харсгч Алдр дәәнд ямаран фронтд
церглҗ йовсмн?
г) Воронежский фронт
б) Белорусск фронтд
в) 2-гч Украинск фронтд
а) Сталинградск фронтд
7. Төрскән харсгч Алдр дәәнд нерәдсн шүлгин нер заатн:

в) «Хаврин седкл»
а) «Һазр»
б) «Дәәнә тетрадяс»
г) «Төрскн келн»
8. Кугультин Дава ямаран сурһуль төгсәсмн?
в) Әәдрхн балһсна педтехникум
б) Шарту балһсна университет
г) М.Горькийин нертә утх зокъялын институт
а) Аһш балһсна пединститут
9. Көглтин Дава ямаран мөрәсәр темдглгдсмн?
а) М.Горькийин нертә мөрән лауреат
в) Хальмг АССР-ин О.И.Городовиковин нертә мөрән лауреат
г) СССР-ин Государственн мөрән лауреат
б) Советск Союзин Герой Делгә Эрднин нертә мөрән лауреат
г) хальмг тег
б) Төрскн һазр

в) дурна төр
а) Төрскән харсгч Алдр дән
11. Туулин һол төрнь заатн.
г) тууль
б) шүлг
в) поэм
а) түүк
10. Көглтин Даван «Төрскнә туск частрин» жанрнь заатн :

Кичәлин төр: Көглтин Дава.
«Төрскнә туск частр»

Кичәлин күслмүд:

Эрдм – сурһулин:
«Төрскнә туск частр» гидг туулин тасрха умшад күндллһн.
медсн юмна тускар эврәннь ухан - тоолвран медүллһн.
шалһлһна медәһән амн үгәр келлһн
сурһульчнрин медрл шүүһәд, матриц тогтадг дасхллһн.
Сурһмҗин, уха заагч:
һарсн-төрсн һазртан дурта болдг сурһмҗ өгллһн
Төрскн һазртан хару боллһна сурһмҗ өгллһн
мана өвкнрин үлдәсн зөөр хадһлх уха заагч сурһмҗ өглһн.
Уха өргҗүллһнә күцлмүд –
олн юмнас һол юм йилһҗ, шүүҗ авч чадлһн.
чееҗәр айслулҗ умшлһиг өргҗүллһн.

боол- раб
нойн – князь, господин
цецн - мудрец
уудьвр – скука
хөңлдң – надеть на босу ногу
цааҗла харһулх – казнить
гилгр толһата, халцха – лысый
хәәрлх - помиловать
орчлң – вселенная, мир
ор һанцхн - единственный
Толин көдлмш:

«Төрскнә туск частр»

«Төрскнә туск частрин» матриц
көгшн
нойн
хан

цецн
шовун
Кех үүл уга,
Күцх төр уга
Уудьвртсн хан.
Гилгр, халцха
толһата,
Боол бәәдлтә,
Борклсн дуута
Көгшн нойн …

Талдан орн-нутга
Дәәнд кел бәргдәд
Долан җил болсн,
Төрскән санад
гейүрсн
Туурсн нертә цецн…
Орчлң дууһарн
байрлулдг
Олн зүсн шовудас
Ончта негнь.

1.Түшмл нойдан дуудулҗ
«Үкҗәнәв!Болв соңстн!
Уудьврим эс тарахлатн-
Цааҗла харһулнав!-гив.

Нег му ялчм
Орчлң дууһарн байрлулдг
Олн зүсн шовудас
Ончта негинь бәрәд авч ирв.
Тана уудьвр тарахар
Таңсг шовуһан би белглҗәнәв.

1.Шовун ә-чимән уга.
Дарук өдртнь бас
Ду һарчахмн уга.

1.Һазр деер һанцхн
Һарсн-төрсн нутгас
Эңкр юмн күүнә
Эн наснд бәәдв?

2.Ор һанцхн арһ
Олзлҗ тадн сөртн.
Олн һазрар шовутаһан
Орм сольтн»,-болв.

2.Эврә, күүнә һазриг
Эргәд, кедәд һарв.
Олн җил хан
Орн-нутган төгәлв.


3.Алдр хан, шовунтн
Аштнь лавта дуулх.
Керг-үүл, көдлмш
Күмни җирһл кеерүлҗ,
Тууҗин холд күңкнх
Туурсн частр болна.
Ик үүл күцәхд
Иткл кергтә, хан.
3.Үзҗәнч , цецн, чини
Үгичн бидн
күцәввидн.
Зуг шовун келән
Зальгсн мет тагчг.
2.Улм, бальчгта нуурин
Урһмл хатяр, яду.
Шарлҗн энд-тенд
Шоваҗ хатад зогсна.

1.Өөдлҗәх нар хәләҗ,
Байрин дууһан эклв.
Җигтә шовуна дунь
Җирһл магтсн болв.

1.Хәәлсн зүрктә, төвкнҗ:
«Хәләлтн, цецн, иим
Бичкхн шовуна зүркнд
Бүкл нартд күртм
Байр яһад багтсмб?
Учрнь юундв?»-гиҗ,
Ухарльг хан келв.

«Тагчг зовсн шовунантн
Төрскн һазрнь – энд.
Төрскнә туск частран
Танд шовун дуулҗана.
Һарсн, төрсн һазртн
Һанцасчн баатр кенә,
Орчлң күртм байр
Онцчн зүркнд багтана!»
 

2.Цекртсн сәәхн деерәс
Цеңнсн дууһар иньгүдтәһән
Төрскн сулдхвр хойриг
Туурулсн частртан дуулв.

Төрскнә туск частран
Танд шовун дуулҗана.
Һарсн, төрсн һазртн
Һанцасчн баатр кенә,
Орчлң күртм байр
Онцчн зүркнд багтана!