Презентация по калмыцкой литературе на тему "Джангрин эклц" (5 класс)

«Җаңһр»- хальмг улсин уурхан саң.
Кичәл белдснь: Эрднин П.М. нертə 23-гч тойгта Элст балһсна школын багш Айтан Н.Л.)

Кичәлин күцл:
«Җаңһрин» туск медрлинь сергәһәд,
олн зусн эв-арh олзлж, сурһульчнрин келнә көрңгинь байҗаҗ, Төрскндән
дурта, эңкр болдг сурһмҗ өглһн.

үгин көдлмш:
Дуңһра – круг
Үрглҗд – всегда
Сөңгч – певец
Бумблв – дворец Джангара
Килhн шар болд үлд – острый стальной меч
Көк сивр саадг – колчан для стрел
Хәәв балт – секира
Агсг Улман күлг – норовистый рыжий конь
Оцл Көк hалзн – ленивый Лыско
Буурл hалзн – чалый Лыско
Алтн шарh – Соловый

Эпос «Җаңһр»
җаңһрчнр
Ээлән Овла
1857 – 1920 җ.җ
Шавалин Дава
1884 – 1959 җ.җ.
Балдра Насңк
1888 – 1971 җ.җ.
Лиҗин Төөлт
1906 – 1970 җ.җ.
Окна Цаһан Хаалһ
1957 җ.
Шаран
Дмитрий
1987г
Басңга Мукөвүн
1878 – 1944 җ.җ.

Хальмгин җаңhрч Ээлән Овла 1857 жилд Баh Дөрвд нутгин Багш-Ээҗ гидг Һазрт (ода Хальмг АССР-ин Малодербетовск района «Красносельск» совхоз) угатя (бедный) хальм-гин өрк-бүлд төрсмн.
Арвн хойрта насндан «Жаңhрин» арвн бөлгиг дассмн. Хөр күрсн наснасн авн дуулн келдг бәәҗ. Терүн деернь кесг домг, тууль, тууҗ, үлгүр меддг бәәҗ. Хойр авhнь Марhш, Делтр гидг алдршсн жаңhрчнр Овлад «Жаңhр» зааhад, насни турш дуулад, олн улсан байрлулж, эрдмәрн тусан күргж йов гиҗ герәслҗ, Овлад «Жаңhр» дасхсмн.
Җаңһрч ЭЭЛӘН ОВЛА
(1857—1920)

Пиитрин университетин хальмг студент Очра Номт 1908 җилд Овлаhас «Жаңhрин» 10 бөлг бичҗ авла. 1910 җилд тер арвн бөлгүдиг тод үзгәр дегтр барлсмн. Тиигҗ Овлан бөлгүд маднд күртҗ, олнд хадhлгдҗана.

Җаңhрч Ээлән Овла 1920 җилин намрин сүл сарин хөрн хойрин өдрт Хуцин Толhа гидг hазрт 63 насндан өңгрв.

1972 җилин хөн сард Овлан 115 наснднь төрскн нутгтнь («Красносельск» совхозд)
Ээлән Овлан музей секгдв.

Җаңһрч ЭЭЛӘН ОВЛА

Эпос «Җаңһр»
җаңһрчнр
Бумбин орн
27 бөлг (дун)
Ээлән Овла
Басңга Мукөвүн
Шавалин Дава
Бадмин Мөңкнасн
Коозан Анҗука
Лиҗин Төөлт
Цаhан Хаалh
Бумбин орнахн
уулта, модта,
Усн далата hазрт,
Өргн ик hолта
Орнд бүүрлсн бәәдг
Толhалҗ йовхнь-
Эзн богд Җаңhр
Үкл уга мөңкин орта
Үрглҗд 25 насни дүрәр бәәдг
Үвл уга хаврин кевәр,
Зун уга намрар,
Даарх киитн угаhар,
Халх халун угаhар,
Сер-сер гисн салькта,
Бүр-бүр гисн хурта
Бумбин орн болна.
12 баатрмудта:
Күңкән Алтн Чееҗ
Арг Улан Хоңhр
Күнд Һарта Савр
Гүзән Гүмб
Орчлңгин Сәәхн Миңгъян
Догшн Хар Санл
6012 баатрмудта

Баатрмудын суулhн
Эзн богд Җаңhр
(«Тәк Зула хаани үлдл
Таңгс Бумб хаани ач,
Үзң алдр хаани көвүн
Үйн өнчн Җаңhр билә»)

Байн Күңкән
Алтн Чееҗ
(«Иргсн 99 җилә юмиг
Тууҗҗ келдг,
Ирәд уга 99 җилә юмиг
Тааҗ меддг»)
Күнд hарта Савр
(«Найн негн алд
Хәәв балтнь ээмәснь хөөhдг уга,
Залу ямр чиирг болв гиҗ
Мөрн деер кү торhдг уга
Күмни начн»)

Арслңгин Арг
Улан Хоңhр
(«Төвшүн Ширкhин ач гинә,
Бөк Мөңгн Ширгшрhин
Ууhн көвүн гинә,
Шилтә Зандн Герл хатни
көвүн»)


Гүзән Гүмбү
(«Тавлад суухларн,
52 күүни зәәд суудг,
Тәкиhәд суухларн,
25 күүни зәәд суудг»)
Орчлңгин
Сәәхн Миңгъян
(«Эзн богд Җаңhрин
Эркн сән сөңгч,
Эрк Тугин көвүн»)
Догшн Хар Санл
(«Буурл Һалзнарн ирҗ
Эзн богдыг дахгсн»)

«Җаңһрин» баатрмуд

«Җаңһрин» баатрмуд

Баатрмудын андһар
Җил насн хойран
Җидин үзүрт өлгий,
Җилв бах хойран
Һанцхн Җаңһртан өгий.
Эзн деерән эргәд,
Эңгин олн-әмтнәннь төлә
Байн эмҗл нертә
Элкән йүүләд өгий.
Бух нигт гиҗ,
Хәрү хәләгсн бодң манд уга.
Уул өндр гиҗ,
Өргл өөднь эс һаргсн күлг манд уга.
Улаһад иргсн
Зааһин улан түүмрәс бичә әй,
Агсад иргсн күчтә хаани
Мөсн шар зевин үзүрәс бичә әй,
Эн йовх бийдән
Буру уга зөвәр өңгрий!