Презентация по теме: "IQTIBOS VA UNI RASMIYLASHTIRISHNING ASOSIY QOIDALARI. DALIL (ASOS, TEZIS, ISBOT, RAD ETISH)", совместно с магистрантом 1-го курса УзГУМЯ, Отебаевой Айсулу

MAVZU: IQTIBOS VA UNI RASMIYLASHTIRISHNING ASOSIY QOIDALARI.
DALIL (ASOS, TEZIS, ISBOT, RAD ETISH)
Tayyorladi: 22-23 guruh talabasi Otebaeva Aysulu, Saparova Nurjamal

IQTIBOS HAQIDA TUSHUNCHA.
01.
IQTIBOSNING TURLARI.
02.
DALIL. ISBOT.
03.
TEZIS. RAD ETISH.
04.
Reja

Iqtibos nima?
Iqtibos (arab. — ziyo olmoq), sitata — biror asardan soʻzma-soʻz olingan parcha.
Iqtibos bayon qilinayotgan fikrni ishonchli fikr bilan quvvatlash, muayyan fikrni tanqid qilish uchun hamda muhim faktik material — misol sifatida qoʻllaniladi.
Iqtibos, asosan, ilmiy (koʻpincha gumanitar) va rasmiy nutqda ishlatiladi hamda qoʻshtirnoq bilan belgilanadi yoki alohida harf bilan yoziladi; shuningdek, manbaga havola qilinadi.
Bunday koʻchirmalar foydalanuvchining fikri bilan qiyoslanganda uning mohiyatini toʻgʻri tushunish imkonini beradi.

Iqtibos nimaga kerak?
o'quvchini manbaga havola qiladi va ilmiy ishning fundamental g'oyalari bilan batafsil tanishish imkonini beradi;

iqtiboslar nufuzli olimlarni qo'llab-quvvatlash orqali ilmiy ishlarni yaxshilaydi

adabiyotlar sifati va miqdori tadqiqot sifati va chuqurligini aks ettiradi;

Hamma manbalar ishonchli ma'lumotni taqdim etavermaydi, bu esa aniqroq yoki qiziqarli g'oyalarni taklif qilish orqali iqtibosda aks ettirilishi mumkin.

- Iqtiboslar ikki joyda kelishi kerak –
Matn ichidagi va matn oxiri
Matn ichidagi iqtibos
- Bu "qisqartirilgan" versiya
Yuqori skript raqami va izoh yoki oxirgi izoh

Matn oxiridagi iqtibos
- Bu "to'liq" versiya
- Bibliografiya bo'limi ostida joylashgan
- Manbani topish uchun zarur bo'lgan barcha ma'lumotlarni o'z ichiga oladi
- Barcha matn ichidagi iqtiboslar Bibliografiyada to'liq ko'rinishga ega bo'lishi kerak

IQTIBOS TURLARI
To’g’ridan to’g’ri iqtibos
Bilvosita iqtibos
O’z o’zidan iqtibos
Ikkilamchi manbalardan iqtibos
O’zaro iqtibos

TO’G’RIDAN TO’G’RI IQTIBOS
To'g'ridan-to'g'ri iqtibos - bu asl manbaning (kitob, ilmiy maqola, hujjat va boshqalar) so'zma-so'z takrorlanishi.

1. Bayonot tirnoq ichiga olinadi;
2. Agar iqtibos gap boshida bo’lmasa, u holda oldingi matndan ikki nuqta bilan ajratiladi;
3. Agar undan keyin matn ham bo’lsa, tirnoqlardan keyin vergul va chiziqcha qo’yiladi, keyin biz matnni kichik harf bilan davom ettiramiz.
To’g’ridan-to’g’ri iqtibos quyidagi tinish belgilari bilan tartibga solinadi:

Bilvosita iqtiboslar
Agar muallif asl manbadan nusxa ko’chirmasa, lekin uning mazmunini o’z so’zlari bilan takrorlasa, bu bilvosita iqtibos deb hisoblanadi.
Matn muallifning o’z so’zlari bilan uzatiladi, so’ngra havola qo’shiladi yoki izoh sifatida kiritiladi.
Qo’shtirnoq qo’yilmaydi, bilvosita nutq uchun sintaktik qoidalar qo’llaniladi.

Misollar
N.V.Latova “Madaniyatning sharqona tipdagi mamlakatlarda vaziyat boshqacha: past individuallik, yuqori quvvat masofasi, o’rtacha erkaklik va noanoqlikdan qochish” deb ta’kidlaydi [1, p. 156].
N.V.Latova Sharq madaniyati davlatlari past individuallik, yuqori kuchdan uzoqlashish va noaniqlikdan qochish bilan ajralib turadi, deb hisoblaydi, erkaklik esa o’rtacha darajada (Latova N.V. Ruslarning madaniy o’ziga xosligi//Sotsiologiya institute xabarnomasi. -2016. –No 4.-S.156).
To’g’ridan-to’g’ri iqtibos:
Bilvosita iqtibos

O’z-o’zidan iqtibos

Muallifning ilgari nashr etilgan tadqiqotlari ham iqtibos manbasi bo’lishi mumkin. Ushbu turdagi iqtibos ma’lumotlarning takrorlanishi va o’z-o’zidan plagiat qilishning oldini oladi;

Shuningdek, qiziqqan o’quvchini oldingi va tegishli ishlarga yo’naltirishga yordam beradi.

Shuni esda tutish kerakki, o’z asarlaridan iqtibos keltirish o’rinli va asosli bo’lishi, ilmiy ishni to’ldirishi va uning maqsadlariga amal qilishi kerak.

Ikkilamchi manbalardan iqtibos
Ikkilamchi manbalardan iqtibos keltirish faqat tadqiqot mavzusi va muammolari bilan tanishish bosqichida, shuningdek ishning kontseptual apparatini aniqlash mumkin. Shu tarzda ishlatiladigan barcha iqtiboslar asosiy manbalarga nisbatan diqqat bilan tekshirilishi kerak . Ikkilamchi manbada hech qanday xatolik yo'qligiga ham ishonch hosil qilishingiz kerak.

Ikkilamchi manbadan iqtibos keltirish mumkin bo'lgan holatlar:

asl manba yo'qolgan yoki unga kirish imkoni bo'lmagan (masalan, yopiq arxiv yoki kutubxonalarda joylashgan);
asl manba tarjima qilish qiyin bo'lgan tilda yozilgan;
iqtibos matni ularning muallifining so'zlarini boshqa shaxslarning xotiralariga yozib olish orqali ma'lum;
Iqtibos muallifning fikr va argumentlar poyezdini tasvirlash uchun berilgan.

O'zaro iqtibos
Tadqiqotlar shuni ko'rsatadiki, o'z hamkasblarining ishlaridan iqtibos keltirgan olimlar o'zlarining iqtiboslarida o'zlarining ishlarini topishlari mumkin. Ushbu effekt mashhur bo'lib, alohida mualliflar va jurnallarning maqolalariga havolalarni “ko'chirish" imkonini beradi.

Dalil bu – haqiqatni tasdiqlovchi, inkor etib bo’lmaydigan narsa va hodisalar haqidagi bilimlar jarayoni.

Dalilning asosan ikkita xususiyati bor:
Hayotiy bo’lgan real voqealar, xususiyatlar, munosabatlar, aloqadorliklar, o’zgarishlar , jarayonlarni ifoda etadi.
Haqiqatni isbotlovchi fikrlarning to’laqonliligini, inkor etib bo’lmasligini, reallikka mosligini qaror toptiradi.
Dalil

Dalilning turlari:
To’liq bo’lmagan dalil
Yolg’on dalil
To’liq dalil
To’liq bo’lmagan dalil
Taxminiy dalil
Isbotlanmaydigan dalil
Isbotlangan dalil
Taxminiy dalil

Isbot - bu fikrning haqiqatini unga mantiqiy bog'liq bo'lgan, haqiqati allaqachon tasdiqlangan boshqa takliflar yordamida asoslaydigan mantiqiy qurilma (operatsiya)..

Isbotlash bir hukmning chinligini u bilan bog‘langan boshqa chin hukmlar yordamida asoslashdan iborat bo‘lgan mantiqiy amaldir. Uning tarkibi uch elementdan tashkil topgan: tezis, argumentlar (asoslar), isbotlash usuli – demonstrastiya.

ISBOT

TEZIS. RAD ETISH
Tezis – chinligi asoslanishi lozim bo‘lgan hukm, u isbotlashning markaziy figurasi hisoblanadi; butun diqqat - e‘tibor uning chinligini ko‘rsatishga qaratiladi. Tezis bir mulohazaning o‘zidan, yoki mulohazalar tizimidan, yoki teoremalardan, yoki aniq faktlarni umumlashtirish natijalaridan, yoki hodisalarning sababini ko‘rsatuvchi mulohazalardan va shu kabilardan iborat bo‘ladi.
Rad etish (raddiya) – isbotni buzishga qaratilgan mantiqiy amaldir. Birorta fikrning chinligini rad etish ayni paytda unga zid bo‘lgan fikrning xatoligini ko‘rsatishdan iborat bo‘lganligi uchun raddiyani isbotlashning xususiy ko‘rinishi, deb hisoblash mumkin. Raddiya ham isbotlash kabi tezis (rad qilinishi lozim bo‘lgan hukm), argumentlar (tezisni rad qiluvchi hukmlar) va demonstrastiya (rad etish usuli) dan tashkil topgan bo‘ladi. Raddiya birorta masalani muhokama qilish, ya‘ni bahs, munozara jarayonida uchraydi.

E’tiboringiz uchun
rahmat!