Презентация по родной литературе на тему " Хальмг теегин баатрмуд"

Диилвр.

Дөрвн җилин туршарт
Догшн дән болв.
Дәәсрхҗ ирсн өшәтнә
Дорацх селгәнь ирв.
Советин күчтә церг
Өрҗ фашистнриг көөв,
Хотл Берлинднь күргҗ,
Хогинь таслҗ хамхлв.
Майин йисн өдр –
Маш ик байр,
Диилвр бәрсн Әрәсә
Делкәд нерәрн туурв.
Көгҗмин айс татҗ,
Көвүдән төрскнь тосв,
Алдр диилвр бәрснднь
Ачта үрдүдтән ханв.
(Балакан Алексей)

Кичәлин төр:
Хальмг теегин баатрмуд.

кичәлин күцл:

Күүкдин медрл шинҗләд, урднь дассан давтлһн;
Медсн эв-арһан, медрлән, оньган олзлҗ чадлһн.
Онцар болн багмудт көдлҗ чадлһиг дасхх;
Эврә ухан-тоолвран келҗ чаддгиг дасхх;
Чик хәләц, эндрк болҗах керг-үүл шинҗлҗ чадхиг дасхх.

Толь:

дән – война
дәәч – воин, солдат
хортн – враг
Төрскән харсгч Алдр дән – Великая Отечественная война
диилвр – победа
баатр йовдл – героический, смелый поступок
зовлӊ – страдание
әмән өглә – отдали жизнь
төгслә - закончилась
мөӊк һал – вечный огонь
сулдхвр – освобождение
өөн - юбилей

Даалһвр: текст умшад, цегмүдин ормд угмүд тәвтн, тоолгч нерд олтн.

… җилд Төрскән харсгч Алдр дән эклв. … җилин туршарт цуг әмтн дегц босад, эӊкр төрскән өшәтнрәс харсла. Дәәнә көлд … күн әмнәсн хаһцв.
Удлго Диилврин … җилин өөн болх. Төрскнә төлә ноолдсн … мартхмн биш. Эдн мана сәәхн … төлә әмән өглә. Нег чигн күүг … зөв угавидн. Диилвриг өөрдхсн дәәчнриг … хадһлх зөвтәвидн.

(1941, дәәчнриг, җирһлин, 4, мартх, зүркндән, 70, 26 сай 452 миӊһн)

1941
дәәчнриг
җирһлин
4
мартх
зүркндән
70
26 452000

Юрий Клыков

Володя Касиев

Төрскән харсгч Алдр дәәнә баатрмуд

Делгә
Төлҗин Эрднь

Советск Союзин Герой
Делгә Төлҗин Эрднь 1922 җилин хулһн сарин 22-т Әәдрхнә губерня Баһ Дөрвдә улусин Ик Заркагин хотнд төрсмн.

1941 җилин бар сард Делгә Эрдниг Улан цергт авв.
Дарунь баһ командирмүдин полкин школд сурад һарв.
Баахн салдс 110-гч Хальмг мөрн цергә онц дивизин 273-гч эскадрона ханьд церглв.
1942-гч җилин така сарин 24-д мана церг Пухляково күүтрин эргнд Теӊ һолыг 6 өдрин эргцд фашистнрәс харсҗ дәәллдҗәсмн. Тер дәәллдәнд сержант Деликов товар хаһад немшин 3 броневик, һурвн аца зөөдг машинд тусад, 60 салдсин болн офицермүдин әмнд күрв.
Немшин авиац деерәс бомбдсн цагт Эрднь күндәр шавтв.
Делгә Эрднь 1942-гч җил хөртәдән әмнәсн хаһцв.
Хальмгуд дунд түрүн болҗ Делгә Эрднь баатр йовдл һарһҗ, Советск Союзин Герой нер зүүв.

1943 җилин моһа сарин 31-д Делгә Эрдньд сәәһән хәәснәннь хөөн Советск Союзин Герой нер зүүлһв.
1982 җилд 2113 тойгта бичкн планетд Эрднь гидг Делгә Эрдньд нерәдсн нер зүүсмн.
1982 җилд Салын-Тугтн хотнд Делгә Эрднин музей сәкгдсмн.
Ростовск областин Усть-Донецкая района Раздольная станицин школд Эрднин нер зүүсмн.
Делгә Эрднин нертә Хальмг Таӊһчин Мөрә бәәнә.
Хальмг Танһчин хотн, уульнцс Делгә Эрднин нер зүүҗ йовна.
Делгә Эрднин нернь туужд монкрв:

Бичә мартый.

Эӊкр иньгм, сәәхн үрм,
Эвин үн бичә мартый.
Сулдхврин төлә әмән өгсн
Салдс болһна неринь тодлый.

Улан бамб авч ирәд,
Олн бумбин өмн тәвий.
Мөӊк һалын өмн зогсад,
Мана җирһлин үн медий.
(Буджала Егор)